Een tweede toeslagenaffaire?

Op 16 januari 2025 behandelt de Rechtbank Den Haag een verzoekschrift tot het houden van een voorlopig getuigenverhoor in het kader van een bodemprocedure tegen de Staat der Nederlanden (het ministerie van Defensie). Twee VBM-leden klagen Defensie aan ter vergoeding van de geleden schade en nog te lijden schade als gevolg van onrechtmatig handelen. Ter onderbouwing van hun vordering willenzij meerdere getuigen horen die kunnen verklaren over de relevante feiten van dit onrechtmatig handelen.

In de twee zaken is, al lang voor het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, sprake van het intrekken of weigeren van een Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) omdat de (aspirant) vertrouwensfunctionarissen een partner hebben met een Russische afkomst of een dubbele nationaliteit. Hoewel het ministerie van Defensie ontkent dat er beleid bestaat om medewerkers met Russische banden te weren, is in deze twee zaken enkel de afkomst van de partner, en de bijbehorende buitenlandse schoonfamilie, reden geweest om de verklaringen in te trekken of te weigeren. Defensie redeneert dat er een theoretisch risico bestaat op beïnvloeding via de buitenlandse (schoon)familie en dat men daarom niet anders heeft kunnen optreden.
Het ligt dus niet aan de gedragingen van de mensen zelf, maar aan de geopolitieke veranderingen in de wereld. Er zijn echter tientallen voorbeelden van hoge officieren en in ieder geval één ambassadeur die (nog) geen hinder ondervinden van de Russische afkomst van hun partner. Defensie noemt dat ‘maatwerk.’ Het resultaat is dat de ene medewerker met familie in Rusland wordt uitgesloten en de ander niet. In essentie gaat het om de vraag of de Staat der Nederlanden (Defensie) de Grondwet en burgerrechten selectief aan de kant mag schuiven om een theoretisch risico te minimaliseren.
VBM ziet het handelen van Defensie als ontoelaatbare discriminatie op afkomst en een vergaande willekeur die niet thuishoort binnen onze democratische rechtstaat. Daarom steunt VBM de twee leden bij de civielrechtelijke procedure. Het bekende advocatenechtpaar Geert-Jan en Carry Knoops staat de VBM-leden in kwestie bij in deze procedure.

Achtergronden

In 2016 heeft de minister van Defensie in de Tweede Kamer uitgesproken “(…) dat het op grond van artikelen 1 en 3 van de Nederlandse Grondwet verboden is om te discrimineren wegens nationaliteit. Een dubbele nationaliteit als feit laten leiden tot het opleggen van beperkingen aan een Defensiemedewerker wiens feitelijke gedrag daar geen aanleiding toe geeft, is gewoon niet toegestaan.”
Defensie wijkt de laatste jaren steeds vaker af van dit heldere standpunt en hanteert een buitenlandse afkomst of familie in het buitenland geregeld als grond om een VGB te weigeren of zelfs in te trekken, ook als er geen sprake is van (verwijtbare) feitelijke gedragingen of bezwaren tegen betrokkenen. Hoewel de regelgeving het duidelijk heeft over feitelijke gedragingen die plaatsvinden of hebben plaatsgevonden, baseert Defensie besluiten over verklaringen regelmatig op speculatie en dat mag niet. Het zogenaamde ‘maatwerk’ resulteert evident in willekeur en rechtsongelijkheid en is daarmee in strijd met artikel 1 van onze Grondwet.
In juli 2023 heeft de Commandant der Strijdkrachten een indrukwekkende column geschreven – “Grens” – waarin hij benadrukt dat “(…) militairen en burgers bij Defensie staan voor respect, integriteit en veiligheid. Het is precies wat ons onderscheidt van de intolerante regimes waar we ons land tegen beschermen. Wij staan voor een Nederland waarin iedereen zich veilig voelt. En de eerste plek waar we dat dan voor elkaar moeten hebben, is binnen onze eigen organisatie.”
VBM is het volmondig eens met deze boodschap, maar Defensie brengt dit helaas niet in de praktijk. De twee leden worden binnen Defensie al jaren anders behandeld dan anderen en van een veilige werkomgeving is geen sprake. VBM ziet een duidelijke parallel met de toeslagenaffaire waar discriminatie, speculatie en ongefundeerde aannames resulteerden in tunnelvisie met veel ellende voor families als gevolg. Immers, het blokkeert verdere groei in de carrière en veroorzaakt stress en onzekerheid. VBM hoopt dat de uitkomst van deze zaken bij Defensie alsnog het inzicht zal doen ontstaan dat we in Nederland mensen beoordelen op hun gedrag en niet op hun afkomst.